Bestiarum vocabulum
Bestiarum vocabulum ya da Canavarlar Kitabı çıkışı İlk Çağ'a dayanan ama Orta Çağ'dan itibaren popüler olmuş, içinde çeşitli hayvanların, bitkilerin ve hatta taiların betimlenip tanımlandığı eserlerdir. Her bir "canavar"ın betimlemesi ve doğal yaşamının yanı sıra genellikle ahlâkî dersler de verilir. Bu dünyanın Tanrı'nın Sözü olduğu ve her yaşayan varlığın özel bir amacı olduğu inanışının bir yansımasıdır. Örneğin yavrularını kendi kanıyla besleyip yaşatmak için göğsünü yaraladığına inanılan pelikan İsa'nın yaşayan bir simgesidir. Bu kitaplar bu nedenle de Batı uygarlığında Hristiyan sanatı ve edebiyatında hayvanların sembolik anlatımı için de referans kaynaklarıdır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Çağ'da popüler hâle geldiği biçimiyle bilinen en eski canavarlar kitabı 2. yüzyıla ait anonim Antik Yunanca Physiologus adlı yapıttır. Bu kitap Aristoteles'in Historia Animalium yapıtı ile birlikte Herodot, Gaius Plinius Secundus, Gaius Julius Solinus, Claudius Aelianus gibi Klasik antik dönem yazarlarının ve doğabilimcilerinin hayvanlar üzerine olan yapıtlarının özetlendiği bir yapıttır.
Physiologus adlı yapıttan sonra Sevillalı Isidoro (Etymologiae adlı yapıtın XII. Kitabı) ve Aurelius Ambrosius İncil'den ve Septuagint'ten bazı bölümlere referans vererek dinî mesajları genişlettiler. Bu iki yazar ve diğer yazarlar daha önceden var olan modelleri olgusal gerçeklerin detaylarına girmeden yalnızca ahlaki yönlerini zarifleştirerek serbestçe geliştirdiler. Bu yaratıkların çoğunlukla hayalî olan bu öyküleri yaygın olarak okunmuş ve genellikle doğru olarak kabul edilmiştir. Yine de bu kitaplarda bulunan kuşların göçü gibi az sayıda gözleme sonraki yüzyıllarda gelen doğa bilimcileri önem vermemiş ve bu gözlemlerin sonucu modern bilim çağında tekrar keşfedilmiştir.
Orta Çağ'a ait canavarlar kitaplarında işlenen hayvanlar dikkat çekici şekilde benzer sıralamalarda verilir. Özellikle 12. yüzyılda İngiltere ve Fransa'da popüler olmuşlardır ve bu dönemde yazılan eserler önceden var olan metinlerin derlemesidir. Günümüze kadar gelebilmiş 50 kadar canavarlar kitabı el yazmaları arasında en çok bilinenlerinden biri Aberdeen Bestiary adlı el yazmasıdır.
Orta Çağ'da canavarlar kitapları armacılığı etkilemiş ve kullanılan amblemler için fikir vermiştir. Günümüzde de yeni yaratılan armalar için ilham kaynağı olmaya devam etmektedirler.[1]
İki tezhipli dua kitabında; Kraliçe Mary Dua Kitabı (British Library Ms. Royal 2B, vii) ve Isabella Dua Kitabı (State Library, Münih) çok sayıda canavar tasviri bulunur. Kraliçe Mary Dua Kitabı'nda sayfanın alt çeyreğinde yer alan bu tasvirler oldukça geniştir. Hatta kaynağı olduğu düşünülen Norman Guillaume le Clerc'in canavarlar kitabının içeriğinin ötesine doksan hayvana genişletilmiştir. Bazı tasvirler ise metnin içinde ilgili olan mezmûrun yanına yerleştirilmiştir.[2]
İtalyan sanatçı Leonardo da Vinci kendi canavarlar kitabını yapmıştır.[3]
Rönesans döneminin kuşlar üzerine en çok bilinen eseri Johannes de Cuba'nın Gart der Gesundheit[4] adlı yapıtında 122 kuş türü tanımlanır.
İçerik
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Çağ eserlerinde sıklıkla Batı Avrupa'ya özgü türler ile birlikte egzotik hayvanlar ve hayalî yaratıklar hakkında detaylı tanımlamalar ve tasvirler bulunur. Hayvan tanımlamalarında fizyolojik olarak doğru olmayan fiziksel özelliklerinin yanı sıra hayvanın Hristiyan ahlâkında temsil ettiği değerler de verilir. Tanımlamalardan sonra hayvanın bir tasviri verilir.
Değişik metinler farklı şekillerde düzenlenmiştir. Tanımlamalar kara ve deniz hayvanları gibi gruplamalar hâlinde verilebildiği gibi alfabetik olarak da sunulabilmektedir. Ancak metinlerde gerçek ve hayalî hayvanlar arasında bir fark gözetilmemiştir. Bu eserlerde ejderha, tekboynuz, basilisk, griffon ve caladrius gibi hayalî yaratıkların tanımlamaları ayıö yaban domuzuö geyikö aslan ve fil gibi hayvanlarla birlikte karışık olarak verilmiştir.
Orta Çağ'a ait eserler genellikle Physiologus gibi önceden yazılmış eski metinlerin bir araya getirilmesiyle yazılmış ve yeni gözlemler kullanılmamıştır. Bu şekilde eserlerin içeriği zamanla artmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Friar, Stephen, (Ed.) (1987). A New Dictionary of Heraldry. Londra: Alphabooks/A&C Black. s. 342. ISBN 0 906670 44 6.
- ^ The Queen Mary psalter: a study of affect and audience By Anne Rudloff Stanton, p44ff, Diane Publishing
- ^ Evans, Oliver (Oct–Dec 1951). "Selections from the Bestiary of Leonardo da Vinci". The Journal of American Folklore. 64 (254). ss. 393-396. JSTOR 537007.
- ^ de Cuba, Jean (1501). Garden Of Health (758 scanned pages with black & white illustrations) (Fransızca). Verard Antoine (Paris). 15 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2016.
- "The Medieval Bestiary", by James Grout, part of the Encyclopædia Romana.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- The Bestiary: The Book of Beasts[ölü/kırık bağlantı],
- The Medieval Bestiary17 Mart 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Bestiaire of Philippe de Thaon7 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Bestiary of Anne Walshe16 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Aberdeen Bestiary17 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Exhibition (in English, but French version is fuller) at the Bibliothèque nationale de France19 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Christian Symbolology
- Bestiairy - Monsters & Fabulous Creatures of Greek Myth & Legend with pictures25 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
